Malta

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Coordinadas: 35°53′N 14°30′E / 35.883333°N 14.5°E35.883333; 14.5


Articulu in logudoresu

Bandera
Posidura geogràfica

Malta est'una isola e Istadu a 90 km a sud de sa Sitzìlia. Abitada dae tempos antigos meda, comente testimoniat su tempiu preistoricu de Hagar Qim ( chi significat Pedra eretta o pedra de su cultu) e de su quartu quintu millenniu prima de Cristos.

Est una republica parlamentare (in maltesu Repubblika ta' Malta, in inglesu Republic of Malta) chi de su 1 de maju 2004 faghet parte de s'Unione Europea de 315 km2 de isterrida e popolatzione unos 400 mizas. Formada de tres isoleddas: Malta, Gozo e Comino. Sa capitale est Valletta sas limbas uffitziales su maltesu e s'inglesu.

Geografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

S'istadu tenet istèrrida de 316 km2 e popolatzione de unos 416.500 bividores. Est unu artzipèlagu cumpustu de is tres isuleddas de Malta, Gozo e Comino.

Istòria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Colonizzadas dae sos fenicios, e a poi dae sos gregos e a poi dae sos romanos (218 a.C.)

Sos bizantinos ant dominadu dae su IV a su IX sec. In su 870 l'ant conchistada sos Arabos e l'ant tenta po duos seculos, cando est istada conchistada dae sos normannos e diventat parte de su Regnu de Sicilia.

Est passada a poi suta sos Angioinos, sos Aragonesos, e sos Ispagnolos. In su 1530 Carlo V l'at tzedida a sos Cavalieri Ospitalieri o Cavalieri de Rodi. Chi dae sos Turcos funt catzados dae Rodi sea issoro. Dae tando sunt connoschidos comente Cavalieri di Malta. A Malta ant depidu sustennere un assediu de sos Turcos po battoro meses fintzas a s'arrivu de sa flotta ispagnola. Tando ant fortificadu s'isola e fundadu La Valletta, nomene dadu in onore de Jean de la Valette Gran Maestro de sos Cavalieris, chi aiat guidadu su fraigu, cun su progettu disegnadu dae s'architettu Fratziscu Laparelli inbiadu dae su paba Pio V.

Su 1798 s'isola fut occupada dae Napoleone chi andaiat in Egittu. Sa popolatzione no fut cuntenta e bi est istada una insurretzione, e cun s'agiudu de sa Gran Bretagna e de su re de Nàpoli , ant catzadu sos frantzesos( 1800). S'Inghilterra aiat postu pe in s'Isola detzisa a si la tennere, non ostante sas protestas de su Re de Nàpoli e de Sitzìlia. In sa segunda gherra mondiale Malta est istada una importante base navale inglesa in su Mediterraneu. In su 1964 Malta diventat indipendente, ma faghinde parte de su Commonwealth.

Economia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Malta vivet de pisca, de commerciu e su portu de la Valletta est unu de sos pius importantes, po sos cantieris navales, e de turismu. A Malta est iscarsa s'abba, e gai s' abba pioana est pretziosa e cantu si podet benidi pijada in cisternas. Calchi cuntierra cun s'Italia, po sos immigrados clandestinos chi arrivant dae s'Africa cun barcas, e chi devent essere succurridos in mare.

Àteros progetos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]