Azerbaigián

Articulu in campidanesu

Sa Bandèlla

Sa posidura de s'Azerbaigián

Sa Repùbbrica de s'Azerbaigián (in limba azera Azərbaycan Respublikası) est una natzioni chi s'estendit in sa cadena de is mòntis de su Càucasu. Sa capitali sua est Baku. Est arriccu mera de petròliu.

Mancai siat una repùbrica làica, sa prus parti de sa popolatzioni sighit sa religioni de s'Islam. Est sa natzioni prus manna de su Càucasu pro popolatzioni e mannària. S'Azerbaigián est unu de is fundadoris de sa Comunidadi de Istàdus Indipendentis e fait parti de su Cunsillu Europeu dae su 2001.

Geografia

Geograficamenti, s'Azerbaigián s'estendit in dus terras mannas: s'Europa in sa parti setentrionali e s'Asia in cudda meridionali, ma est considerau un istàdu europeu.

Cunfinat a setentrioni cun sa Rùssia, a otzidenti cun sa Geòrgia e cun s'Armènia, a meridioni cun s'Iran e a orienti cun su mari Càspiu; s'exclave de sa Repùbrica Autònoma de su Nakhchivan cunfinat cun s'Armènia a settentrioni e s'Iran e sa Turchia a meridioni. Tenet istèrrida de 86.600 km2.

Istòria

Istoricamenti s'Azerbaigián est stètiu parti de s'Unioni Soviètica de su 1919 (candu est stètiu conchistau de s'armada arrùbia) a su 1991, candu est stètia dichiaràda s'indipendèntzia in pàris cun is àtrus istàtos de su Càucaso.

Tocat a nàrriri ca sa popolatzioni chi si considerat azera est mera prus numerosa de sa popolatzioni chi bivit in sa Repùbrica: sa prus parti de is azeros bivint in Iran, àteros bivint in Turchia, custu poita istoricamenti s'Azerbaigián est stètiu meda prus mannu de su chi est oi, ma est stètiu conchistau e divìdiu intra a sos invasòres. Pro custa arrexoni, sa limba azèra podit èssiri scrita in tres diferentis maneras: cun s'alfabetu latinu, cun s'alfabetu aràbu e cun s'alfabetu cirillicu. S'iscritura cun s'alfabetu aràbu est mera adoperara dae is azèrus iranianus e s'iscritura cirillica est stètia adoperada in is annus de "russificatzioni" candu s'Azerbaigián faiat parti de s'Uniòni Soviètica: oi in dì, perou, su guvernu de sa Repùbrica de s'Azerbaigián est circhendi de promòviri s'ùmperu de s'alfeabetu latinu pro s'acostiari a s'Otzidente e a sa Turchia, considerada una ispètzie de "sorri manna" dae s'istadu azeru prus piticcu e nou.

In is primus annus de s'indipendèntzia c'est stètia una gherra intra s'Azerbaigián e s'Armènia pro is logus de su Nagorno-Karabak ca funt ancora controllaus dae is fortzas armadas de s'Armènia: est de su 1994 ca is resolutzònis de s'ONU pro su ritiru de is fortzas de ocupatzioni Armènas no funti arrispetadas.

Economia

Sa prus parti de is esportatzionis funt de petròliu: dae su 1997 fintzas a oi, s'estratzioni de custu combustìbili est aumentada costantementi. Nci funt crèscidas in s'estratzioni de ferru, sali, rame e prumu puru.
Is bias de comunicatzioni e s'indùstria de s'estratzioni, perou, funt insufitzentis. Su PIL est aumentau de su 7,4% in su 1999, de su 11,4% in su 2000 e de su 9,9% in su 2001.