Tonara/campidanesu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Tonara
[[Image:
Tonara in sa Provintzia de Nugoro
|300px]]
Nùmene ufitziale: Tonara
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Provìntzia: Nùgoro (NU)
Ladiore: 40°1′0″ Nord
Longhiore: 9°10′0″ Est
Artiore: 1000 m. subra su mare
Tirada: 51,12 km²
Populatzione: 2.145 31/12/2010
41,16 biv./km²
Apendìtzios: Arasulè, Toneri, Teliseri, Su Pranu
Comunes lacanantes: Austis, Brevìe, Dèsulu, Sòrgono, Tìana
Còdighe postale: 08039
Prefissu telefònicu: 078463
Còdighe istat: 091093
Còdighe catastale: L202
Bividores: tonaresos
Patronu:
 - Santu
 - Die

Santu Crabiele
3 Austu
Giassu web: [1]
Tonara bida dae su monte Muggianeddu
« O gentile Tonara,
terra de musas, santa e beneitta,
patria mia cara,
cand'est chi b'apo a benner in bisita?
E m'as a dare sa giara
abba de Croccoledda tantu fritta?
A cando 'ider sas nies,
sas ch'apo apetigadu ateras dies? »
(Peppinu Mereu, A Tonara)


Tonara est una bidda de sa Provincia de Nuoro in sa Barbàgia de Brevìe e de su Mandrolisai, s'agatat a 950 metrus a susu de su mari e contat 2.397 bividoris. In Tonara est nasciu su poeta Peppinu Mereu e s'avvocau e rivolutzionariu in Casteddu in su 1732 Vicenzo Cabras. Est connotta po sa produtzioni de su turroni e de is sonaggius.

Populatzioni[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Bividoris[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is bividoris de Tonara, in totu 2.145 in su 2010, si muttint tonaresos (camp. tonaresus).

Dialettu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su dialettu de sa lingua sarda fueddada in Tonara assimigiat a su de is biddas lacanantis comenti Dèsulu, Aritzu, Brevìe.

Economìa[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Tonara est famada po sa produtzioni de su turroni e de is sonaggius. Mancari ca sa bidda siat inghirada dae arburis de castagnas e de nitzolas, custus no funt isfrutaus a scopu economicu.

Costumene Tonaresu de sa femmina

Territòriu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Tonara comenti dda connoscius immoi est dividida in tres rionis antigus: Arasulè, su prus mannu po bividoris e tirada, Toneri chi conservat galu domus antigas comenti sa "Domo de is Porru" e Teliseri (o Taliseri) su prus piticcu. S'urtimu rioni, su Pranu, fiat costruiu in su 1900.

Storia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Preistoria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su nomini Tonara est antigu meda e fortzis benit dae su gorropu de carcari de su Toni, o fortzis dae una peraula accadica chi inditat is funtanas (chi funt medas in Tonara). In su sartu s'agattant sa domu de janas de Is Forreddos (3200-3000 a.C.) e sa losa in sa ruta de Pitzu 'e Toni. In Tonara s'agattant is arruinas de una antiga bidda de su periodu nuragicu in Idda intr'Errios, Tracullau, Trocheri e Gonnalè.

Arte e curtura[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In Tonara c'ant is domus de janas de "is Forreddos" ( 3200-3000 a.C.), sa Cresia de Santu Crabiele (su patronu) costruida in su XVII e ricostruida in su XIX. Atras cresias funt Sant'Antoni, Santa Maria, Santu Giaccu, Santu Trebestianu e Sant'Anastasia.

Costumini de sa femmina[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa camisa de tela

Palettas de seda

Su tzippone

S'abratzeddu de furesi orrubia

Sa chinta de furesi o panno orrubiu fattu bellu cun s'arreffettu e s'orrolu

Su deventale de seda

Costumene de su mascu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa berritta longa de pannu nieddu

Sa camisa de tela o linu

Su zippone de furesi orrubia

Sa este 'e pedde de agnone o de crabittu nieddu

Sa cardagula de furesi niedda

Sos carzones de linu arbu

Sas carzas de furesi niedda